کد مطلب:317247 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:774
ازدواج حضرت علی با ام البنین و تولد حضرت عباس
حضرت علی (ع) پس از وفات حضرت فاطمه (س)، همسران متعددی اختیار نمود، كه بعضی از آنها عقدی و بعضی جزو كنیزان حضرت (ع) بوده اند. آن حضرت (ع)، همانند رسول الله (ص)، متناسب با شرایط خاص زمان و به جهات مختلف چندین مرتبه ازدواج نموده است. مشهورترین همسران حضرت علی (ع) به استناد تاریخ عبارتند از:
1- فاطمه زهرا (س) دختر رسول خدا (ص)، كه در تاریخ اول ذی الحجه سال دوم هجری به عقد ازدواج حضرت علی (ع) درآمد و آنچه كه مسلم است، تا زمانی كه حضرت فاطمه (س) در قید حیات بودند هرگز حضرت علی (ع) مبادرت به ازدواج دومی نكرد. [1] .
فرزندان حضرت علی (ع) از حضرت فاطمه (س) عبارتند از: امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، محسن، زینب و ام كلثوم.
2- امامه بنت ابی العاص دختر زینب خواهر حضرت خدیجه (س). امامه در واقع دخترخاله حضرت فاطمه (س) بوده است و این ازدواج به جهت پرستاری از فرزندان صغیر حضرت (ع) پس از وفات جانگداز
[ صفحه 28]
حضرت فاطمه (س) صورت گرفت. فرزند حضرت علی (ع) از ایشان محمد اصغر نام داشته است كه نسلی از ایشان باقی نمانده است [2] .
3- ام البنین؛ فاطمه بنت حزام ابن خالد كلابی معروف به ام البنین (س) مادر حضرت عباس (س) و جعفر و عثمان و عبدالله [3] در خصوص ام البنین و پسرانش بخصوص حضرت عباس (ع) مفصل بحث خواهد شد.
4- خوله بنت جعفر بن قیس حنیفه. یكی دیگر از همسران حضرت علی (ع) و مادر محمد اكبر یا محمد بن حنیفه بود. [4] در خصوص خوله و محمد بن حنیفه در فصل هشتم كتاب مفصلا بحث خواهد شد.
5- از دیگر همسران حضرت علی (ع) ام حبیب بنت ربیعه است كه فرزند ایشان از حضرت علی (ع) عمر نام داشت [5] .
6- لیلی بنت مسعود ارمنیه تمیمیه نیز یكی دیگر از همسران حضرت علی (ع) بود كه عبیدالله و ابوبكر پسران حضرت (ع) از این زن بوده است [6] .
7- اسماء بنت عمیس خثیمیه نیز از همسران مولا علی (ع) بود كه مادر عثمان اصغر و یحیی پسران حضرت علی (ع) بوده است. [7] .
[ صفحه 29]
8- ام سعید بنت عروه بن مسعود ثقفی یكی دیگر از همسران حضرت علی (ع) است از ایشان سه دختر برای آن حضرت (ع) متولد گردید. [8] .
9- ام البشار حزام ابن خالد بن ربیعه.
10- ام شعیب مخزومیه.
11- محیاه دختر امرء القیس.
12- ام ولد.
13- صهباء ثعلبیه مادر عمر اطرف از دیگر همسران حضرت علی (ع) می باشد [9] .
اكثر علما و مورخین شیعه و سنی می نویسند كه حضرت علی (ع) 12 همسر عقدی و 18 كنیز داشته و از آنها صاحب 36 فرزند شامل 14 پسر و 22 دختر شده است. [10] .
البته قابل ذكر است كه ابن واضح یعقوبی از مورخین شیعه در كتاب تاریخ یعقوبی، تعداد فرزندان حضرت علی (ع) را 32 فرزند ذكر كرده و آنها را شامل 14 پسر و 18 دختر می داند [11] .
[ صفحه 30]
در میان پسران حضرت علی (ع) از هر جهت افضل ترین آنها امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و پس از آنها حضرت ابوالفضل العباس (ع) و پس از آنها محمد بن حنیفه می باشند و افضل ترین دختران آن حضرت (ع) حضرت زینب كبری (س) و ام كلثوم هستند كه در كربلا نیز حضور داشته اند. از میان همسران حضرت علی (ع) افضل ترین حضرت فاطمه زهرا (س) است كه سرور زنان عالم و دخت نبی مكرم (ص) اسلام و مادر حسنین (ع) است. پس از ایشان ام البنین (س) مادر ارجمند حضرت عباس (ع) است كه در سالهای بین 20 تا 25 هجری به عقد ازدواج حضرت علی (ع) درآمده است.
از آنجایی كه موضوع كتاب حضرت ابوالفضل العباس (ع) است، ضروری می نماید كه در ادامه ی این مبحث به چگونگی ازدواج حضرت علی (ع) با مادر حضرت عباس (ع) یعنی ام البنین فاطمه بنت حزام ابن خالد پرداخته شود.
پس از آنكه امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) سالها به سوگ پاره ی تن رسول الله یعنی سرور زنان عالم حضرت فاطمه زهرا (س) كه شهید راه ولایت و امامت شده بود؛ نشست، به برادرش عقیل بن ابی طالب (ع) كه آشنا به انساب عرب بود مراجعه كرد تا همسری از تبار دلاوران عرب برایش برگزیند تا پسری دلیر برای آن حضرت به ارمغان آورد كه یاور سالار شهیدان حسین بن علی (ع) در كربلا باشد. [12] .
[ صفحه 31]
عقیل بن ابی طالب، ام البنین (س) كلابیه را برای حضرت علی (ع) انتخاب و برگزید، چرا كه قبیله و خاندانش یعنی بنی كلاب در شجاعت و دلاوری در میان عرب بی مانند و زبانزد خاص و عام بودند و «ابوبراء» همبازی نیزه ها (ملاعب الاسنه)، كه عرب در شجاعت همانند او را ندیده بود برخاسته از همین خاندان بود.
حضرت علی (ع) این انتخاب را پسندید و عقیل را به خواستگاری نزد پدر ام البنین فرستاد، پدر خشنود از این وصلت مبارك، نزد دختر شتافت و او نیز با سربلندی و افتخار به این درخواست پاسخ مثبت داد و پیوند همیشگی ازدواج بین او و مولای متقیان علی ابن ابیطالب برقرار شد.
حضرت علی (ع) در همسر جدیدش عقلی بزرگ، ایمانی استوار، آدابی والا و صفاتی نیكو مشاهده كرد و او را گرامی داشت و از صمیم قلب در حرمت او كوشید. بنابراین پیوند ازدواج حضرت علی (ع) و ام البنین (س) بین سالهای 20 تا 25 هجری (در منابع، تاریخ دقیقی قید نشده است) منعقد گردید.
ام البنین (س) مصمم بود كه جای خالی مادر دو سبط پیامبر (ص) (حسن (ع) و حسین (ع)))، آن دو ریحانه رسول خدا (ص) و دو سرور جوانان اهل بهشت را پر كند تا اندوه، این دو ریحانه را از غم فراغ مادری كه در اوج شكوفایی پژمرده شد و آتش به جان فرزندان خردسال و همسر ارجمندش علی (ع) زده بود را، بزداید، لذا به این لحاظ ام البنین (س) فرزندان دختر رسول خدا (ص) را بر فرزندان خود كه آنها
[ صفحه 32]
نیز نمونه های والای كمال بودند، مقدم می داشت و بخش عمده ی محبت و علاقه ی خود را متوجه آنان می نمود.
تاریخ در حافظه پررنگش به یاد ندارد كه زنی به جز این بانوی پاك سرشت فرزندان هووی خود را بر فرزندان خویش مقدم بدارد. ولی ام البنین (س) توجه به فرزندان رسول خدا (ص) را فریضه ای دینی می شمرد، زیرا خداوند عالم در قرآن كریم همگان را به محبت آنان امر فرموده است [13] و همچنین فرزندان حضرت فاطمه زهرا (س) به خصوص حسنین (ع) امانات و ریحانه های رسول خدا (ص) بودند [14] و به این ترتیب ام البنین با درك عظمت آنان كمر همت و خدمت بست و در این راه از بذل آنچه در توان داشت دریغ نورزید.
در منابع آمده است كه همان روزی كه ام البنین (س) پا در خانه ی حضرت علی (ع) گذاشت حسنین (ع) هر دو مریض و در بستر افتاده بودند. تازه عروس ابوطالب به محض ورود به خانه مولا علی (ع) خود را به بالین آن دو عزیز عالم وجود امكان رسانید و همچون مادری مهربان به دلجویی و پرستاری از آنان پرداخت [15] .
ام البنین (س) پس از چندی به حضرت علی (ع) پیشنهاد داد كه به جای ذكر نام فاطمه كه نام اصلی او بود، او را ام البنین صدا بزند تا
[ صفحه 33]
فرزندان فاطمه زهرا (س) از ذكر نام او به یاد مادرشان نیفتند و در نتیجه خاطرات تلخ گذشته در ذهنشان تداعی نگردد و رنج بی مادری آنها را آزرده خاطر و پریشان نكند [16] .
محبت و عطوفت بی شائبه ام البنین (س) در حق فرزندان رسول خدا (ص) و همچنین فداكاری های فرزندان او در راه سیدالشهداء (ع) در تاریخ بی پاسخ نمانده است. اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در احترام و بزرگداشت آن بانوی بزرگوار كوشیده و از قدردانی نسبت به او فروگذار نكرده اند.
یكی از فقهای بزرگ شیعه به نام شهید در خصوص ام البنین (س) می گوید:
ام البنین (س) از زنان بافضیلت و عارف به حق اهل بیت (ع) بود.
آنان نیز برای او جایگاه والایی و موقعیت ارزنده ای قائل بودند. حضرت زینب كبری (س) پس از رسیدن به مدینه به محضرش شتافت و شهادت چهار فرزندش را به او تسلیت گفت، همانگونه كه در اعیاد نیز برای ادای احترام به حضورش مشرف می شد [17] .
رفتن زینب كبری (س) نوه ی رسول الله (ص) و شریك نهضت حسینی و قلب طوفنده ی قیام امام حسین (ع) به نزد ام البنین (س) و تسلیت گفتن شهادت فرزندان برومندش، نشان دهنده ی منزلت والای ام البنین (س) در نزد خاندان اهل بیت (ع) است. این بانوی بزرگوار نزد مسلمانان نیز از
[ صفحه 34]
جایگاه ویژه ای برخوردار است و بسیاری از آنان معتقدند كه او نزد خداوند منزلتی والا دارد و اگر دردمندی او را به درگاه خداوند حق تعالی شفیع و واسطه ی فیض قرار دهد، غم و اندوهش برطرف خواهد شد. لذا به هنگام سختی ها و درماندگی ها، ام البنین (س) این مادر فداكار را شفیع خود قرار می دهند. البته بسیار طبیعی است كه ام البنین (س) نزد پروردگار عالم مقرب باشد زیرا كه وی فرزندان و پاره های جگر خود را خالصانه در راه خدا و استواری دین حق تقدیم داشته است [18] .
1- فاطمه زهرا (س) دختر رسول خدا (ص)، كه در تاریخ اول ذی الحجه سال دوم هجری به عقد ازدواج حضرت علی (ع) درآمد و آنچه كه مسلم است، تا زمانی كه حضرت فاطمه (س) در قید حیات بودند هرگز حضرت علی (ع) مبادرت به ازدواج دومی نكرد. [1] .
فرزندان حضرت علی (ع) از حضرت فاطمه (س) عبارتند از: امام حسن (ع)، امام حسین (ع)، محسن، زینب و ام كلثوم.
2- امامه بنت ابی العاص دختر زینب خواهر حضرت خدیجه (س). امامه در واقع دخترخاله حضرت فاطمه (س) بوده است و این ازدواج به جهت پرستاری از فرزندان صغیر حضرت (ع) پس از وفات جانگداز
[ صفحه 28]
حضرت فاطمه (س) صورت گرفت. فرزند حضرت علی (ع) از ایشان محمد اصغر نام داشته است كه نسلی از ایشان باقی نمانده است [2] .
3- ام البنین؛ فاطمه بنت حزام ابن خالد كلابی معروف به ام البنین (س) مادر حضرت عباس (س) و جعفر و عثمان و عبدالله [3] در خصوص ام البنین و پسرانش بخصوص حضرت عباس (ع) مفصل بحث خواهد شد.
4- خوله بنت جعفر بن قیس حنیفه. یكی دیگر از همسران حضرت علی (ع) و مادر محمد اكبر یا محمد بن حنیفه بود. [4] در خصوص خوله و محمد بن حنیفه در فصل هشتم كتاب مفصلا بحث خواهد شد.
5- از دیگر همسران حضرت علی (ع) ام حبیب بنت ربیعه است كه فرزند ایشان از حضرت علی (ع) عمر نام داشت [5] .
6- لیلی بنت مسعود ارمنیه تمیمیه نیز یكی دیگر از همسران حضرت علی (ع) بود كه عبیدالله و ابوبكر پسران حضرت (ع) از این زن بوده است [6] .
7- اسماء بنت عمیس خثیمیه نیز از همسران مولا علی (ع) بود كه مادر عثمان اصغر و یحیی پسران حضرت علی (ع) بوده است. [7] .
[ صفحه 29]
8- ام سعید بنت عروه بن مسعود ثقفی یكی دیگر از همسران حضرت علی (ع) است از ایشان سه دختر برای آن حضرت (ع) متولد گردید. [8] .
9- ام البشار حزام ابن خالد بن ربیعه.
10- ام شعیب مخزومیه.
11- محیاه دختر امرء القیس.
12- ام ولد.
13- صهباء ثعلبیه مادر عمر اطرف از دیگر همسران حضرت علی (ع) می باشد [9] .
اكثر علما و مورخین شیعه و سنی می نویسند كه حضرت علی (ع) 12 همسر عقدی و 18 كنیز داشته و از آنها صاحب 36 فرزند شامل 14 پسر و 22 دختر شده است. [10] .
البته قابل ذكر است كه ابن واضح یعقوبی از مورخین شیعه در كتاب تاریخ یعقوبی، تعداد فرزندان حضرت علی (ع) را 32 فرزند ذكر كرده و آنها را شامل 14 پسر و 18 دختر می داند [11] .
[ صفحه 30]
در میان پسران حضرت علی (ع) از هر جهت افضل ترین آنها امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و پس از آنها حضرت ابوالفضل العباس (ع) و پس از آنها محمد بن حنیفه می باشند و افضل ترین دختران آن حضرت (ع) حضرت زینب كبری (س) و ام كلثوم هستند كه در كربلا نیز حضور داشته اند. از میان همسران حضرت علی (ع) افضل ترین حضرت فاطمه زهرا (س) است كه سرور زنان عالم و دخت نبی مكرم (ص) اسلام و مادر حسنین (ع) است. پس از ایشان ام البنین (س) مادر ارجمند حضرت عباس (ع) است كه در سالهای بین 20 تا 25 هجری به عقد ازدواج حضرت علی (ع) درآمده است.
از آنجایی كه موضوع كتاب حضرت ابوالفضل العباس (ع) است، ضروری می نماید كه در ادامه ی این مبحث به چگونگی ازدواج حضرت علی (ع) با مادر حضرت عباس (ع) یعنی ام البنین فاطمه بنت حزام ابن خالد پرداخته شود.
پس از آنكه امیرالمؤمنین علی بن ابیطالب (ع) سالها به سوگ پاره ی تن رسول الله یعنی سرور زنان عالم حضرت فاطمه زهرا (س) كه شهید راه ولایت و امامت شده بود؛ نشست، به برادرش عقیل بن ابی طالب (ع) كه آشنا به انساب عرب بود مراجعه كرد تا همسری از تبار دلاوران عرب برایش برگزیند تا پسری دلیر برای آن حضرت به ارمغان آورد كه یاور سالار شهیدان حسین بن علی (ع) در كربلا باشد. [12] .
[ صفحه 31]
عقیل بن ابی طالب، ام البنین (س) كلابیه را برای حضرت علی (ع) انتخاب و برگزید، چرا كه قبیله و خاندانش یعنی بنی كلاب در شجاعت و دلاوری در میان عرب بی مانند و زبانزد خاص و عام بودند و «ابوبراء» همبازی نیزه ها (ملاعب الاسنه)، كه عرب در شجاعت همانند او را ندیده بود برخاسته از همین خاندان بود.
حضرت علی (ع) این انتخاب را پسندید و عقیل را به خواستگاری نزد پدر ام البنین فرستاد، پدر خشنود از این وصلت مبارك، نزد دختر شتافت و او نیز با سربلندی و افتخار به این درخواست پاسخ مثبت داد و پیوند همیشگی ازدواج بین او و مولای متقیان علی ابن ابیطالب برقرار شد.
حضرت علی (ع) در همسر جدیدش عقلی بزرگ، ایمانی استوار، آدابی والا و صفاتی نیكو مشاهده كرد و او را گرامی داشت و از صمیم قلب در حرمت او كوشید. بنابراین پیوند ازدواج حضرت علی (ع) و ام البنین (س) بین سالهای 20 تا 25 هجری (در منابع، تاریخ دقیقی قید نشده است) منعقد گردید.
ام البنین (س) مصمم بود كه جای خالی مادر دو سبط پیامبر (ص) (حسن (ع) و حسین (ع)))، آن دو ریحانه رسول خدا (ص) و دو سرور جوانان اهل بهشت را پر كند تا اندوه، این دو ریحانه را از غم فراغ مادری كه در اوج شكوفایی پژمرده شد و آتش به جان فرزندان خردسال و همسر ارجمندش علی (ع) زده بود را، بزداید، لذا به این لحاظ ام البنین (س) فرزندان دختر رسول خدا (ص) را بر فرزندان خود كه آنها
[ صفحه 32]
نیز نمونه های والای كمال بودند، مقدم می داشت و بخش عمده ی محبت و علاقه ی خود را متوجه آنان می نمود.
تاریخ در حافظه پررنگش به یاد ندارد كه زنی به جز این بانوی پاك سرشت فرزندان هووی خود را بر فرزندان خویش مقدم بدارد. ولی ام البنین (س) توجه به فرزندان رسول خدا (ص) را فریضه ای دینی می شمرد، زیرا خداوند عالم در قرآن كریم همگان را به محبت آنان امر فرموده است [13] و همچنین فرزندان حضرت فاطمه زهرا (س) به خصوص حسنین (ع) امانات و ریحانه های رسول خدا (ص) بودند [14] و به این ترتیب ام البنین با درك عظمت آنان كمر همت و خدمت بست و در این راه از بذل آنچه در توان داشت دریغ نورزید.
در منابع آمده است كه همان روزی كه ام البنین (س) پا در خانه ی حضرت علی (ع) گذاشت حسنین (ع) هر دو مریض و در بستر افتاده بودند. تازه عروس ابوطالب به محض ورود به خانه مولا علی (ع) خود را به بالین آن دو عزیز عالم وجود امكان رسانید و همچون مادری مهربان به دلجویی و پرستاری از آنان پرداخت [15] .
ام البنین (س) پس از چندی به حضرت علی (ع) پیشنهاد داد كه به جای ذكر نام فاطمه كه نام اصلی او بود، او را ام البنین صدا بزند تا
[ صفحه 33]
فرزندان فاطمه زهرا (س) از ذكر نام او به یاد مادرشان نیفتند و در نتیجه خاطرات تلخ گذشته در ذهنشان تداعی نگردد و رنج بی مادری آنها را آزرده خاطر و پریشان نكند [16] .
محبت و عطوفت بی شائبه ام البنین (س) در حق فرزندان رسول خدا (ص) و همچنین فداكاری های فرزندان او در راه سیدالشهداء (ع) در تاریخ بی پاسخ نمانده است. اهل بیت عصمت و طهارت (ع) در احترام و بزرگداشت آن بانوی بزرگوار كوشیده و از قدردانی نسبت به او فروگذار نكرده اند.
یكی از فقهای بزرگ شیعه به نام شهید در خصوص ام البنین (س) می گوید:
ام البنین (س) از زنان بافضیلت و عارف به حق اهل بیت (ع) بود.
آنان نیز برای او جایگاه والایی و موقعیت ارزنده ای قائل بودند. حضرت زینب كبری (س) پس از رسیدن به مدینه به محضرش شتافت و شهادت چهار فرزندش را به او تسلیت گفت، همانگونه كه در اعیاد نیز برای ادای احترام به حضورش مشرف می شد [17] .
رفتن زینب كبری (س) نوه ی رسول الله (ص) و شریك نهضت حسینی و قلب طوفنده ی قیام امام حسین (ع) به نزد ام البنین (س) و تسلیت گفتن شهادت فرزندان برومندش، نشان دهنده ی منزلت والای ام البنین (س) در نزد خاندان اهل بیت (ع) است. این بانوی بزرگوار نزد مسلمانان نیز از
[ صفحه 34]
جایگاه ویژه ای برخوردار است و بسیاری از آنان معتقدند كه او نزد خداوند منزلتی والا دارد و اگر دردمندی او را به درگاه خداوند حق تعالی شفیع و واسطه ی فیض قرار دهد، غم و اندوهش برطرف خواهد شد. لذا به هنگام سختی ها و درماندگی ها، ام البنین (س) این مادر فداكار را شفیع خود قرار می دهند. البته بسیار طبیعی است كه ام البنین (س) نزد پروردگار عالم مقرب باشد زیرا كه وی فرزندان و پاره های جگر خود را خالصانه در راه خدا و استواری دین حق تقدیم داشته است [18] .
[1] تاريخ يعقوبي، ابن واضح يعقوبي، مترجم محمد ابراهيم آيتي، جلد دوم، انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ ششم، تهران، 1371، ص 139 و مروج الذهب، مسعودي، مترجم ابوالقاسم پاينده، ج 2، انتشارات علمي و فرهنگي، چاپ پنجم، تهران، ص 1374، ص 66 و كامل. ابن اثير، ترجمه دكتر سيد حسين روحاني، ج 5، انتشارات اساطير، چ اول، تهران، 1372، صص 2009 - 2010.
[2] همان منابع، همان جا.
[3] همان منابع، همان جا.
[4] تاريخ يعقوبي، ج 2، ص 139 و مروج الذهب مسعودي، ج 2، ص 66 و كامل ابن اثير: ج 5، صص 2010 و 2009.
[5] همان منابع، همان جا.
[6] همان منابع، همان جا.
[7] همان منابع، همان جا.
[8] ر، ك؛ كامل ابن اثير، ج 5، ص 2010.
[9] همان منبع، ص 2009.
[10] ر، ك؛ مروج الذهب مسعودي، منتخب التواريخ، كامل ابن اثير، ناسخ التواريخ سپهر، روضه الصفا مير خواند، حبيب السير خواند مير، لب التواريخ، تاريخ طبري، به نقل از زندگاني قمر بني هاشم ابوالفضل العباس (ع)، عمادزاده، انتشارات كتابچي، چاپ دوم، تهران، 1370، ص 44.
[11] تاريخ يعقوبي، ج دوم، ص 139.
[12] پرچمدار نينوا، ص 19.
[13] سوره شورا، آيه 23.
[14] رسول خدا فرمودند: «الحسن و الحسين ريحانتا رسول الله» ر. ك؛ امالي شيخ صدوق، ص 85. ينابيع الموده، ص 166، احقاق الحق، ج 10، ص 595 و ارشاد شيخ مفيد، ص 180، به نقل از چهره ي درخشان، ص 59.
[15] زندگاني حضرت ابوالفضل (ع)، احمد اردستاني، ص 32.
[16] چهره ي درخشان، ص 59 و پرچمدار نينوا، ص 22.
[17] چهره ي درخشان، ص 60.
[18] زندگاني حضرت ابوالفضل العباس (ع)، ص 21.